Hoe de PvdA in 2009 zelf de val van 2017 inzette

En toen werden we wakker in de nieuwe realiteit dat de linkse partijen samen in de Kamer nog niet het aantal zetels behaald hebben dat de PvdA in 2012 in haar eentje kreeg. En dat de PvdA is weggevaagd. Ook in Etten-Leur kreeg zij nog maar 4,1% van de stemmen.

Daar kun je allerlei analyses op loslaten. Die zingen ook volop rond. Ik noem er een paar.

• De PvdA had nooit met de VVD in zee moeten gaan op basis van uitruil van standpunten. Als wij dit, dan jullie dat. Het zogeheten kwartetten.
• Van de VVD verwacht helemaal niemand dat ze sociaal beleid voeren. Van de PvdA wel. Dus zijn alle mensen, ook als ze zelf niet op de PvdA zouden stemmen, toch teleurgesteld in de PvdA. En niet in de VVD.
• Samsom heeft een dure strategische fout gemaakt, door steeds als een soort heimelijk toegevoegd kabinetslid (“het kabinet Rutte-Samsom”) in de bres te springen voor het kabinetsbeleid. Hij had zich van meet af aan als sterke fractieleider van de PvdA moeten opstellen, en het hele kabinet, dus ook zijn eigen kabinetsleden, kritisch moeten volgen.
• De PvdA had nooit de vice-premier van dit kabinet, Lodewijk Asscher, minister van zo’n gevoelig ministerie als Sociale zaken en werkgelegenheid, in de positie moeten brengen van uitdager van Samsom als partijleider. Waarom was dat nodig? Dat lijkt wel heel progressief en gedurfd, maar geen mens in het land die het snapt.
• De PvdA voerde een campagne op thema’s die heel trendy aandoen, maar in feite stiekem flirten met het populisme. Een Lodewijk Asscher van de PvdA die het heeft over progressief patriottisme, heeft het dus gewoon over patriottisme. Een woord en een frame dat door de populisten wordt gebruikt. Of je spruitjes nou zo papgaar kookt dat het hele huis er dagen naar ruikt, of dat je spruitjes heel modern volgens recept van Wouter Bos wokt: het blijven spruitjes. Daar moet je je dus verre van houden, van zo’n frame van je tegenstander.
• De PvdA focuste in de campagne ook sterk op “helden” en mensen die iets excellents hebben gedaan voor de samenleving. Gewone goedwillende Nederlanders, die met liefde van alles doen voor de samenleving, hebben daar geen boodschap aan. Die zitten echt niet te wachten op een helemaal-niets-voorstellende “prijs” van de PvdA voor wat ze voor hun omgeving doen.

En zo zijn er vast wel meer verklaringen te bedenken voor dit spectaculaire verlies van de PvdA. Er gaan binnen en buiten de PvdA zelfs stemmen op dat de sociaal-democratie haar langste tijd gehad heeft en alleen nog vertegenwoordigd wordt door goedwillende grijze duiven. Wat een onzinnig argument is. De PvdA is bij mijn weten koploper als het gaat om vernieuwing van de ledendemocratie. En uit eigen ervaring kan ik getuigen dat de sociaal-democratie vele jongeren niet alleen aanspreekt, maar ook aan zich blijft binden.

Er is echter wel iets anders aan de hand met de PvdA. Dat ik noch binnen, noch buiten de PvdA heb horen benoemen als verklaring voor het verpletterende verlies van afgelopen woensdag. En dat is, dat wat nu is gebeurd, al is ingezet in 2009. Dit wordt een beetje een lang stuk, waarvoor sorry, maar ik wil het gewoon een keer gezegd hebben.

In maart 2009 hield de PvdA congres. Piece de résistance (letterlijk) was de Integratieresolutie ‘Verdeeld verleden, gedeelde toekomst’. Het ding werd eind december 2008 verspreid onder de leden en leidde overal direct tot felle discussies en grote onrust. Ik illustreer die het best met delen uit de Nieuwsbrief van onze eigen afdeling:

Met deze Integratieresolutie zette de PvdA een nieuwe koers van exclusie in. Er vielen voor het eerst termen als ‘Ons Nederland’ en ‘nieuwkomers’. Monika Sie, tegenwoordig directeur van het Nederlandse Instituut voor internationale betrekkingen Clingendael en in 2009 directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de Partij van de Arbeid, schreef een stevig stuk in de Volkskrant, dat ook ons ongenoegen en onze ongerustheid weerspiegelde:

Islamdebat
De PvdA heeft terecht een probleem met allochtone criminaliteit. Het partijbestuur had in reactie hierop met een nota over veiligheid kunnen komen. Ook het islamdebat in de PvdA wacht na de aftrap ervan door Ayaan Hirsi Ali nog op nadere reflectie. Hier had een nota over de scheiding tussen kerk en staat in multireligieus Nederland voor de hand gelegen.

In plaats hiervan komt het partijbestuur met één resolutie over integratie, burgerschap en samenleven in ‘ons Nederland’. Dat gaat dus ook over mij, Monika Sie Dhian Ho, dochter van Han Tjhiang Sie Dhian Ho, die de zoon is van Eduard, zoon van Floris, die in Nederlands-Indië al genaturaliseerd Nederlander was en als dienstplichtig KNIL-militair net als zijn zonen ’s Konings wapenrok droeg.

Toonsoort
Maar de resolutie staat niet in de toonsoort die recht doet aan de ervaringen van de meerderheid van de Nederlandse migrantenfamilies. Maar die toon is het ergste niet. Door de preoccupatie met veiligheid en de op religies bevochten verworvenheden, worden noties en onevenwichtigheden geïntroduceerd die op gespannen voet staan met sociaal-democratische waarden. Nu het partijbestuur in het licht van kritiek een amendement op de resolutie voorbereidt, geef ik de volgende punten mee.

Patriottisme
Ten eerste vraagt de resolutie om een onvoorwaardelijke patriottisme met de frase: ‘Nieuwkomers, hun kinderen en kleinkinderen moeten zonder voorbehoud kiezen voor de Nederlandse samenleving’. De onheilspellende ondertoon van deze eis betreft het ongedefinieerde karakter ervan. Nationalisme zonder voorbehoud, dat is wel het laatste wat je in een sociaal-democratische tekst zou verwachten. Had er gestaan ‘Nieuwkomers, net als ingezetenen, zijn zonder uitzondering verantwoordelijk voor de vormgeving van de Nederlandse samenleving’, dan had ik er overigens direct voor getekend.

Wat ten tweede vervreemdend werkt, is de exclusieve nadruk op de tegenstelling tussen ‘onze Nederlandse verworvenheden’ en migrantenculturen. Daarmee wordt aan de ene kant veronachtzaamd hoezeer en hoe recent delen van die verworvenheden bevochten zijn op autochtone Nederlanders.

Progressieve alliantie
Aan de andere kant wordt nagelaten een progressieve alliantie te sluiten met migranten die zich willen inzetten voor een sociaal-democratisch politiek program, en daarbij ook kunnen putten uit hun eigen cultuur en traditie. Juist zo’n veelkleurig bondgenootschap van vrijzinnige vaandeldragers zou een inspirerend toekomstbeeld zijn.

Ten derde is de zelfvoldaanheid over ‘ons Nederland’ opmerkelijk voor een maatschappij-kritische partij als de PvdA. Paul Scheffer heeft integratie mooi omschreven als een wederzijds kritisch en zelfkritisch proces. Of zoals Confucius het vijfhonderd jaar voor Christus zei: ‘Als u een goed mens ziet, probeer hem dan na te volgen. Als u een slecht mens ziet, onderzoek dan grondig uzelf.’

Het partijbestuur stelde een drieslag voor, als het gaat om ‘culturele conflicten’:

• normeren (scheppen en handhaven van regels; voorbeeld: eerwraak),
• confronteren (benoemen en actief verdedigen van waarden; voorbeeld: handenschudden),
• tolereren (dulden en mensen in hun waarde laten; voorbeeld: gescheiden inburgeringscursussen)

Lees hier wat Monika Sie daarover te zeggen had

De ingezonden brief van Sie was een van de vele protesten. De druk op het Partijbestuur werd zo groot, dat besloten werd de Integratie-resolutie te herschrijven en tegemoet te komen aan de scherpste kritieken en verwijten. Met als gevolg dat alle moties en amendementen die op de eerste versie waren ingediend, uit zicht verdwenen. Ook de onze. Je kon wel opnieuw moties en amendementen indienen, maar voor ons was de tijd daarvoor te kort. Op onze eigen afdelingswebsite lucht een van onze jonge afdelingsleden daarover haar hart:

Te veel nadruk kreeg volgens de achterban van de PvdA ook het problematiseren van de allochtonen (of heten ze nu verder De Nieuwe Nederlanders?) in de integratie-resolutie die half maart aan het congres wordt voorgelegd.

Wouter Bos geeft afgelopen dinsdag in Dagblad De Pers aan dat hem dat irriteert. Hij merkt daarover op:

“Ik heb de afgelopen weken weer gemerkt dat je je, als je aandacht vraagt voor wat er niet goed gaat met de integratie, in de PvdA meteen moet verdedigen tegen het verwijt dat je een halve racist bent… Waarom zegt niemand dat het eng nationalistisch is als bij de verkiezing van Obama duizenden zwarte Amerikanen de straat opgaan en zeggen ‘I’m proud to be American?…
We gaan het toch niet meemaken dat je als linkse Nederlander niet trots mag zijn op je land?…
Wat mij betreft gaat politiek over problemen. Als we een tekst aannemen over sociale zekerheid, schrijven we die ook niet eerst vol over wat allemaal goed gaat. Maar bij dit debat kun je daar niet omheen. Mensen willen hun levensverhaal terugzien. Dat is niet erg, zolang de politieke keuzes overeind blijven…
De Partijtop verdedigt de partijlijn consequent.”

Wat vele lokale PvdA-afdelingen betreft, ook de onze, legt Wouter te veel nadruk op wat de partijtop vindt en ziet hij te weinig dat ‘de partijlijn’ slechts bestaat bij de gratie van wat PvdA-leden als de goede politieke koers beschouwen. Dit begint met een goede en onderbouwde definitie van het probleem. In plaats van, zoals nu, een schets van willekeurige kwesties die met name in de Randstad spelen. Het tekent wel de afstand tussen de partijtop en de rest, dat de inmiddels door vele amendementen aangepaste resolutie niet eerst gewoon aan de PvdA-leden wordt voorgelegd. Wat mij betreft mag de binding tussen de partijtop en de leden de komende tijd meer nadruk krijgen!

En toen kwam het congres. In feite konden de leden alleen ja of nee zeggen tegen de herschreven resolutie. Er waren wel wat amendementen, maar die gingen niet in tegen de geur van de exclusieve samenleving die deze resolutie ademde.

Ik zat in de zaal en heb namens mijn afdeling tegen de resolutie gestemd. Op het weblog van onze afdeling (het archief is door de PvdA helaas niet bewaard) schreef ik de volgende dag in mijn verslag:

De Integratie-resolutie heet ‘Verdeeld verleden, gedeelde toekomst’. Ik ben thuisgekomen met het moedeloze gevoel dat je de resolutie beter ‘Gedeeld verleden, verdeelde toekomst’ kunt noemen. De PvdA heeft de verschillen in de samenleving ferm benoemd en daarmee een ruk naar rechts gemaakt.

Het medicijn is voortaan: normeren – confronteren – tolereren. Dat zal ze leren. En de Nederlander van eigen teelt, die het maar eng vindt, al die ‘Nieuwe Nederlanders’ met hun enge godsdienst, kan gerust zijn: de PvdA komt voor “ons Nederland” op. Mij lijkt dit hét recept voor een nog grotere kloof en nog meer polarisatie dan er al is. Mij lijkt dit hét recept om ‘Nieuwe Nederlanders’ van de sociaal-democratie te vervreemden. Dat moet een keer verkeerd gaan. Je kunt mensen niet ongestraft op deze manier blijven buitensluiten.

En dus ging het acht jaar later onherroepelijk verkeerd. Is dit dan het einde van de sociaal-democratie? Welnee. Laten we als PvdA-leden nog eens – en nou echt – naar die Integratie-resolutie van ons kijken. Heeft die ons opgeleverd wat de PvdA ervan verwachtte? Nee. De discussie en onvrede erover zeurt intern nog steeds door. De Nieuwe Nederlanders hebben de benen genomen. Hebben nu hun eigen zuil, DENK, die van meet af aan vervuild is door het machtsspel van Erdogan en de impact daarvan op Nederlanders met een Turks paspoort.

Wat de PvdA moet doen, als het mij wordt gevraagd: de Integratie-resolutie herijken aan de beginselen van de sociaal-democratie. Beter luisteren naar de goedwillende grijze duiven, die begin 2009 ongerust probeerden te waarschuwen voor wat nu is gebeurd. Zorgen dat de PvdA weer een veilige politieke haven wordt voor allen die zich herkennen in de sociaal-democratie. Al die mensen weer verbinden in één idee. Met de beginselen van de PvdA is namelijk niets mis. Die zijn springlevend en urgenter dan ooit. Voor oud en jong. Aboutaleb heeft er zelfs een liedje over gemaakt:

En wie zich daarin niet herkent, zich prettiger voelt bij polarisatie en ferm met de vuist op tafel slaan, en mensen normeren, confronteren en tolereren, die vertrekt gewoon en gaat op zoek naar Nieuwe Wegen.

Kan dat met de mensen die nu het partijbestuur vormen en de PvdA in de Kamer gaan vertegenwoordigen? Ja. Maar alleen als ze openlijk bereid zijn zich in te zetten voor herstel van de PvdA zoals zij bedoeld is. Wat mij betreft gaan we alleen wel op zoek naar een andere voorzitter. Niet omdat Hans Spekman voor straf weg zou moeten. Wel omdat zijn magie is uitgewerkt. En dat is wat we dringend nodig hebben: iemand die het herkenbare gezicht kan zijn van de PvdA. Voordat die mee ging doen aan het Nationale Polarisatie Spel.